[SEMI] III DOMENICA DI QUARESIMA (Anno C) 2

ITALIANO

Paolo si rivolge ai Corinzi chiamandoli fratelli. Ora però, se la maggioranza della comunità è costituita di greci, significa che la parola usata non fa riferimento alle relazioni che sono espressione della natura, come il sangue e l’etnia.

Per Paolo questa parola esprime dunque la relazione che nasce con la fede (cf Gal 6,10), cioè la nostra relazionalità nella comunione in Cristo Gesù (cf Col 1,2).

Il battesimo è l’evento che ci apre un nuovo modo di vivere la nostra natura umana, ci rende inabitati dallo Spirito Santo (cf Rm 8,9) e ci fa vivere la natura umana in Cristo, cioè al suo modo, perché è Lui la nostra vita (cf Gv 11,25).

Il modo è quello della figliolanza in una relazione verso Dio così intima da farci pronunciare nello Spirito Santo la parola “abbà”, “papà” (cf Rm 8,15).

Vivere la vita, che è la risurrezione, vuol dire vivere tutto in una prospettiva assolutamente nuova che solo il Risorto ci può dare in partecipazione.

Una delle fondamentali novità è l’esistenza comunionale, dove non troviamo più accanto all’altro o di fronte all’altro, ma siamo uno nell’altro.

Partecipiamo in Cristo alla vita zoē, che è comunione del Padre, del Figlio e dello Spirito Santo.

“Come tu, Padre, sei in me e io in te, siano anch’essi in noi, perché il mondo creda che tu mi hai mandato … Io in loro e tu in me” (Gv 17,21.23).

Allora cambia tutto. Anche la conoscenza, che diventa agapica.

Infatti, la chiave della conoscenza è l’amore: “chi non ama non conosce” (cf 1Gv 4,8).

Si ama perché siamo generati da Dio. La figliolanza è la via dell’amore e della conoscenza.

Poi, Paolo continua: “I nostri padri furono tutti sotto la nube, tutti attraversarono il mare, tutti furono battezzati in rapporto a Mosè nella nube e nel mare, tutti mangiarono lo stesso cibo spirituale, tutti bevvero la stessa bevanda spirituale: bevevano infatti da una roccia spirituale che li accompagnava, e quella roccia era il Cristo” (1Cor 10,1-4).

La figliolanza è ormai la via della partecipazione a Cristo in tutto ciò che il Padre ha fatto e fa nella chiave della liberazione dell’uomo dal peccato e dalla morte. Anzi, nell’ottica di rigenerare l’uomo nuovo che sarà veramente figlio nel Figlio, il suo Unigenito.

In questo modo, tutta la storia diventa un grande simbolo nel senso cristiano del termine. Non un rimando a qualche idea, ma una presenza personale che si manifesta e che coinvolge in una relazione viva e vivificante.

Questa del simbolo è proprio una realtà cristiana veramente caratteristica, che rivela molto bene che cosa vuol dire la vita da cristiani.

La realtà è un grande simbolo formato da molti strati dove tutto – per chi ha il cuore aperto – manifesta Cristo, il Signore, il Figlio unigenito e Salvatore del mondo, vero Dio e vero uomo. Non si tratta di una idealizzazione, o anche di un’analogia, che è solo un’operazione mentale. Infatti, Paolo fa vedere come già in Mosè si manifestava Cristo, come si trattava di un’azione salvifica e come la nube è la presenza di Dio, della sua gloria, cioè della sua manifestazione (cf Es 13,21).

La cosa straordinaria è che ogni manifestazione di Dio – come ad esempio questa della nube – è sempre una manifestazione dell’amore di Dio che soccorre l’uomo. La nube diventa così un’esperienza di Dio che coinvolge nel suo amore per redimere l’uomo, manifesta la Persona di Dio che si relaziona con l’uomo.

Il simbolo è sempre un triangolo interattivo nella manifestazione di Dio: Dio, l’uomo, il cosmo.

La parola usata da san Paolo che spiega tutto è infatti “spirituale”. Proprio per le ambiguità con cui può essere usato, già gli antichi padri spiegavano frequentemente il termine “spirituale”. Lo “spirituale” è tutto ciò che nell’azione dello Spirito Santo ci parla di Dio, anzi, fa sì che Dio ci parli attraverso la sua parola che ci rivolge, ci fa uscire da noi stessi e ci apre alla relazione con Lui. Lo “spirituale” è ciò che ci unisce a Dio e che ce lo fa conoscere come Padre che ama i suoi figli.

È chiaro allora che tutto è chiamato a diventare spirituale per l’uomo. Anzitutto il cosmo, perché è stato fatto per mezzo di Cristo e in vista di Lui (cf Col 1,16), per cui Cristo ci raggiunge attraverso il creato. Ma nella lettura di oggi Paolo ci fa vedere che anche la storia è manifestazione del disegno di amore della volontà del Padre (cf Ef 1,5). Allora Cristo ci raggiunge anche nella storia, e la storia diventa così storia della salvezza.

Perciò ci dà da bere la sua stessa vita zoē, che è agape (cf 1Cor 10,16).

Infatti, Paolo lega questa parola “spirituale” alla roccia da cui gli ebrei nel deserto bevevano, e “quella roccia era Cristo” (1Cor 10,4).

Cosa può cogliere, da una affermazione come questa, chi non vive la vita-zoē e non è stato generato da Dio? Chi non vive la verità del battesimo, cioè il dono gratuito della vita-zoē, e vuole cercare di essere cristiano, si ritrova a seguire il vangelo da uomo vecchio, dunque secondo una natura umana costituita soltanto di psychē e bios. Ma queste due realtà hanno il loro scopo nell’essere vissute solo con l’agape, cioè la vita-zoē.

Questa roccia a cui si riferisce Paolo parlando dei padri nel deserto ha infatti una dimensione personale. “Prendi il bastone; tu e tuo fratello Aronne convocate la comunità e parlate alla roccia sotto i loro occhi, ed essa darà la sua acqua; tu farai uscire per loro l’acqua dalla roccia e darai da bere alla comunità e al loro bestiame” (Nm 20,8). Si tratta di parlare con Colui che si manifesta nella roccia come azione che redime. SI tratta di entrare nella relazione accogliendo colui che può agire, e che infatti agisce.

Ma per noi oggi non è così facile un atteggiamento del genere. Basta prendere atto di alcuni elementi fondamentali, ed è subito evidente la povertà intellettuale e spirituale nella quale ci troviamo.

Cosa si intende da alcuni secoli nella nostra civiltà con la parola “spirituale”? Generalmente qualcosa di immateriale, di ideale, tante astrazioni che non c’entrano niente con lo “spirituale” nel senso teologico.

E poi: chi ci inizia alla conoscenza attraverso la sua unica porta che è agape?

Siamo davvero aiutati a rimanere nella vita della figliolanza in modo così spirituale da percepirci in un’alleanza, come nostri padri?

Cos’è la storia e la sua comprensione spirituale?

C’è una realtà dove tutti questi elementi si trovano in un organismo vivente: la liturgia. Nella liturgia si fa la memoria della nostra figliolanza in Cristo nel suo pieno compimento. Si parte dalla fine e si comprende la storia dall’inizio. Non solo la storia universale, ma, in essa, la storia di ciascuno di noi. La liturgia realizza questo proprio per il suo carattere di evento che apre ogni Parola, ogni gesto, ogni opera del Padre e dello Spirito Santo affinché noi possiamo vivere la pienezza della unità tra Dio e l’uomo in Cristo Gesù, vero Dio è vero uomo. La liturgia è la comunione realizzata anche insieme a tutto il creato. È il linguaggio più integro che conosciamo. Perciò è lì che noi, per l’esperienza della zoē e dell’agape che ci porta a sperimentare, vediamo il senso di ogni dettaglio della nostra storia proprio perché respiriamo l’insieme e il compimento. Oggi avvertiamo tutti come la nostra civiltà manchi di uno sguardo d’insieme. E perciò c’è anche tanta confusione e sofferenza a livello personale nella lettura della propria storia, del proprio vissuto. Dovremmo perciò vedere una Chiesa familiare con la lettura spirituale, ossia con una lettura che ci fa scoprire sempre più realmente partecipi di Cristo. Ecco il tempo forte della quaresima che ci invita alla verifica della nostra vita nello Spirito Santo, senza il quale non abbiamo nessun accesso né a Dio né all’uomo.

 

SEMI è la rubrica del Centro Aletti disponibile ogni mercoledì.
Ogni settimana, oltre all’omelia della domenica in formato audio, sarà disponibile sul sito LIPA un approfondimento delle letture della liturgia eucaristica domenicale o festiva.

 

ENGLISH

Paul addresses the Corinthians as brothers. Now, if the majority of the community is made up of Greeks, this word does not refer to relationships that are an expression of nature, such as blood and ethnicity.

For Paul this word expresses the relationship that is born with faith (cf Gal 6:10), that is, our relationship in the communion of Jesus Christ (cf Col 1:2).

Baptism is the event that opens up a new way for us to live our human nature. It makes us indwelt by the Holy Spirit (cf. Rom 8:9) and enables us live our human nature in Christ, that is, in the same way He lived His humanity, because He is our life (cf. Jn 11:25). That same way is the way of sonship in a relationship with God so intimate that in the Holy Spirit we can pronounce the word ‘abba’, ‘daddy’ (cf. Rom 8:15).

To live life, which is the resurrection, means to live everything in an absolutely new perspective in which only the Risen One can give us a participation.

One of the fundamental novelties is our communal existence, where no longer are we merely beside, or even facing  one another. Rather, we exist one within the other.

In Christ we participate in zoē-life, which is the communion of the Father, the Son and the Holy Spirit.

“(A)s you, Father, are in me and I in you, that they also may be in us, that the world may believe that you sent me. . . . I in them and you in me” (Jn 17:21, 23).

This means everything changes, even knowledge, which becomes agapic. In fact, the key to knowledge is love: “Whoever is without love does not know” (1Jn 4:8).

We love because we are generated by God. Sonship is the way of love and knowledge.

Paul continues: “(O)ur ancestors were all under the cloud and all passed through the sea,  and all of them were baptized into Moses in the cloud and in the sea.  All ate the same spiritual food, and all drank the same spiritual drink, for they drank from a spiritual rock that followed them, and the rock was the Christ” (1 Cor 10:1-4).

Sonship is now the way to participate, in Christ, in everything the Father has done and does, in the sense of freeing the human person from sin and death; or rather, with a view to regenerating the “new man” who will truly be a son in the Son, his Only Begotten.

In this way, all of history becomes one great symbol in the Christian understanding of the term; that is, not in reference to some idea, but rather a personal presence that manifests itself and involves us in a relationship that is living and life-giving. This truth about “symbol” is truly a defining Christian reality, perfectly revealing the meaning of life as a Christian.

Reality is a great symbol made up of many layers where everything—for those with an open heart—manifests Christ, the Lord, the only Son and Saviour of the world, true God and true man. It is not an idealisation, or even an analogy, which is only a mental operation. In fact, Paul shows how Christ was already manifested in Moses, how it was a salvific action and how the cloud is the presence of God, of his glory, that is, of his manifestation (cf. Ex 13:21).

What is extraordinary is that every manifestation of God—like for example this one of the cloud—is always a manifestation of God’s love that rescues man. The cloud thus becomes an experience of God that involves God’s redeeming love, manifesting the Person of God who relates to the human person.

In the manifestation of God, the symbol is always an interactive triangle: God, humanity, the cosmos.

The word used by St Paul to explain everything is “spiritual”.  Due to the ambiguities with which “spiritual” can be used, the ancient fathers frequently explained the term. The “spiritual” is everything that, through the action of the Holy Spirit, speaks to us of God; indeed, it allows God to speak to us through his word addressed to us, it makes us come out of ourselves and opens us to a relationship with Him. The “spiritual” is what unites us to God and allows us to recognise Him as a Father who loves his children.

It is clear then that for the human person everything is called to become spiritual. First of all the cosmos, because it was made through Christ and in view of Him (cf. Col 1:16), so that Christ reaches us through creation. But in today’s reading Paul shows us that history too is a manifestation of the loving plan of the Father’s will (cf. Eph 1:5). So Christ also reaches us in history, and history thus becomes the history of salvation.

Therefore he gives us his own zoē-life to drink, which is agape (cf. 1Cor 10:16).

In fact, Paul links the term “spiritual” to the rock from which the Jews drank in the desert: and “the rock was Christ” (1Cor 10:4).

How can those who do not live zoē-life and have not been generated by God understand such a statement? Those who do not live the truth of baptism, that is, the free gift of zoē-life, and want to try to be Christian, find themselves following the Gospel like the old Adam (cf Rom 15:45), that is, according to human nature made up only of psychē and bios. But these two realities have their purpose in being experienced only with agape, that is, zoē-life.

This rock that Paul refers to when speaking of the fathers in the desert has a personal dimension. “Take the staff and assemble the community, you and your brother Aaron, and in their presence order the rock to yield its waters. From the rock you shall bring forth water for the community and their livestock to drink” (Numbers 20:8). It’s about talking to the One who manifests himself in the rock as an act of redemption. It’s about entering into a relationship by accepting the One who can act, and who in fact does act.

But for us today, this kind of attitude isn’t so easy. We only need to consider a few fundamental elements, and the intellectual and spiritual poverty in which we find ourselves is immediately evident.

What has our civilisation meant by the word “spiritual” for several centuries? Generally something immaterial, ideal, many abstractions that have nothing to do with “spiritual” in the theological sense.

And then: who introduces us to knowledge through its only door, which is agape?

Are we really helped to remain in the life of sonship in such a spiritual way as to perceive ourselves in an alliance, like our fathers?

What is history and its spiritual understanding?

There is a reality where all these elements are found in a living organism: the liturgy. In the liturgy we commemorate our full filiation in Christ. We start from the end and understand history from the beginning. Not only universal history, but also the history of each one of us within it. The liturgy achieves this precisely because of its character as an event that opens up each Word, each gesture, each work of the Father and of the Holy Spirit so that we can experience the fullness of unity between God and man in Christ Jesus, true God and true man. The liturgy is communion brought about together with all creation. It is the most integral language we know. Therefore it is there that we, through the experience of zoē and of agape, are lead to experience and see the meaning of every detail of our history precisely because we breathe togetherness and fulfilment. Today so many feel that our civilisation lacks an overall vision. There is, therefore, much confusion and suffering on a personal level in the reading of one’s own story, of one’s own experience. We therefore need to see a Church that is familiar with a spiritual reading of experience, that is, with a reading that makes us discover that we are increasingly truly members of Christ. This is the important time of Lent, which invites us to examine our life in the Holy Spirit, without which we have no access to either God or man.

 

SEEDS, the Aletti Centre’s column, is available every Wednesday.
Every week, in addition to the Sunday homily in audio format, an in-depth study of the readings from the Sunday or festive Eucharistic liturgy will be available on the LIPA website.

 

ESPAÑOL

Pablo se dirige a los corintios llamándolos hermanos. Ahora bien, si la mayoría de la comunidad está formada por griegos, significa que la palabra empleada no se refiere a relaciones que son expresión de la naturaleza, como la sangre y la etnia.

Para Pablo, por tanto, esta palabra expresa la relación que viene con la fe (cf. Ga 6,10), es decir, nuestra relacionalidad en la comunión en Cristo Jesús (cf. Col 1,2).

El bautismo es el acontecimiento que abre un nuevo modo de vivir nuestra naturaleza humana, nos hace habitados por el Espíritu Santo (cf. Rm 8,9) y nos hace vivir nuestra naturaleza humana en Cristo, es decir, a su manera, porque Él es nuestra vida (cf. Jn 11,25).

El camino es el de la filiación en una relación con Dios tan íntima que en el Espíritu Santo pronunciamos la palabra «Abba», «Papá» (cf. Rm 8,15).

Vivir la vida, que es la resurrección, significa vivirlo todo en una perspectiva absolutamente nueva que sólo el Resucitado puede darnos en participación.

Una de las novedades fundamentales es la existencia comunitaria, en la que ya no estamos junto al otro o frente al otro, sino que somos uno en el otro. Participamos de Cristo en la vida zoē, que es la comunión de Padre, Hijo y Espíritu Santo. «Como tú, Padre, estás en mí y yo en ti, que ellos también estén en nosotros, para que el mundo crea que tú me has enviado… yo en ellos y tú en mí» (Jn 17,21.23). Entonces todo cambia. Incluso el conocimiento, que se vuelve agápico.

En efecto, la clave del conocimiento es el amor: «el que no ama no conoce» (cf. 1Jn 4,8). Amamos porque somos engendrados por Dios. La filiación es el camino del amor y del conocimiento.

Luego, Pablo prosigue: «Todos nuestros padres estuvieron bajo la nube, todos atravesaron el mar, todos fueron bautizados en relación con Moisés en la nube y en el mar, todos comieron el mismo alimento espiritual, todos bebieron la misma bebida espiritual: porque bebieron de una roca espiritual que estaba con ellos, y esa roca era Cristo» (1Cor 10,1-4).

La filiación es ahora el modo de participar en Cristo de todo lo que el Padre ha hecho y está haciendo en clave de liberación del hombre del pecado y de la muerte. Más aún, con vistas a regenerar al hombre nuevo que será verdaderamente hijo en el Hijo, su Unigénito.

De este modo, todo el relato se convierte en un gran símbolo en el sentido cristiano del término. No una referencia a alguna idea, sino una presencia personal que se manifiesta y envuelve en una relación viva y vivificante.

Esto del símbolo es una realidad cristiana verdaderamente característica que revela muy bien en qué consiste la vida como cristiano.

La realidad es un gran símbolo compuesto de muchas capas donde todo -para quien tiene el corazón abierto- manifiesta a Cristo, el Señor, el Hijo unigénito y Salvador del mundo, verdadero Dios y verdadero hombre. No se trata de una idealización, ni siquiera de una analogía, que no es más que una operación mental. De hecho, Pablo muestra cómo Cristo ya se había manifestado en Moisés, cómo se trataba de una acción salvífica y cómo la nube es la presencia de Dios, de su gloria, es decir, su manifestación (cf. Ex 13,21).

Lo extraordinario es que toda manifestación de Dios -como ésta de la nube- es siempre una manifestación del amor de Dios que viene en socorro del hombre. La nube se convierte así en una experiencia de Dios comprometiéndose en su amor para redimir al hombre, manifiesta la Persona de Dios relacionándose con el hombre.

El símbolo es siempre un triángulo interactivo en la manifestación de Dios: Dios, el hombre, el cosmos.

La palabra utilizada por San Pablo que lo explica todo es, de hecho, «espiritual». Precisamente a causa de las ambigüedades con las que puede utilizarse, los antiguos padres ya explicaban con frecuencia el término ‘espiritual’. Lo ‘espiritual’ es todo aquello que en la acción del Espíritu Santo nos habla de Dios, o mejor, hace que Dios nos hable a través de su palabra que se dirige a nosotros, nos saca de nosotros mismos y nos abre a una relación con Él. Lo «espiritual» es lo que nos une a Dios y nos lo da a conocer como Padre que ama a sus hijos.

Es evidente, pues, que todo está llamado a hacerse espiritual para el hombre. En primer lugar el cosmos, porque fue hecho por Cristo y en vista de Él (cf. Col 1,16), de modo que Cristo llega hasta nosotros a través de la creación. Pero en la lectura de hoy Pablo nos muestra que también la historia es manifestación del designio amoroso de la voluntad del Padre (cf Ef 1,5). Por tanto, Cristo nos alcanza también en la historia, y la historia se convierte así en historia de salvación.

Por eso nos da su propia zoē de vida, que es ágape (cf. 1 Co 10,16).

De hecho, Pablo relaciona esta palabra «espiritual» con la roca de la que bebieron los judíos en el desierto, y «esa roca era Cristo» (1 Cor 10,4).

¿Qué puede captar de una afirmación como ésta quien no vive la vita-zoē y no ha sido engendrado por Dios? Quien no vive la verdad del bautismo, es decir, el don gratuito de la vida-zoē, y quiere intentar ser cristiano, se encuentra siguiendo el evangelio como un hombre viejo, por tanto según una naturaleza humana compuesta sólo de psychē y bios. Pero estas dos realidades tienen su finalidad en ser vividas sólo con ágape, es decir, vida-zoē.

Esta roca a la que se refiere Pablo al hablar de los padres en el desierto tiene, en efecto, una dimensión personal. «Toma el bastón; tú y tu hermano Aarón convocad a la comunidad y hablad a la roca ante sus ojos, y ella dará su agua; sacaréis agua para ellos de la roca y daréis de beber a la comunidad y a sus ganados» (Nm 20,8). Se trata de hablar a Aquel que se manifiesta en la roca como acción redentora. Se trata de entrar en relación acogiendo a Aquel que puede actuar y actúa.

Pero tal actitud no es tan fácil para nosotros hoy. Basta con fijarse en algunos fundamentos para darse cuenta de la pobreza intelectual y espiritual en la que nos encontramos.

¿Qué se ha entendido durante algunos siglos en nuestra civilización por la palabra «espiritual»? Generalmente algo inmaterial, algo ideal, muchas abstracciones que nada tienen que ver con lo «espiritual» en sentido teológico.

Y entonces: ¿quién nos inicia en el conocimiento a través de su única puerta, que es el ágape?

¿Realmente se nos ayuda a permanecer en la vida de filiación de tal manera espiritual que nos percibamos en alianza, como nuestros padres?

¿Qué es la historia y su comprensión espiritual?

Hay una realidad en la que todos estos elementos se encuentran en un organismo vivo: la liturgia. En la liturgia se recuerda nuestra filiación en Cristo en su plena realización. Partimos del final y comprendemos la historia desde el principio. No sólo la historia universal, sino, en ella, la historia de cada uno de nosotros. La liturgia lo consigue precisamente por su carácter de acontecimiento que abre cada Palabra, cada gesto, cada obra del Padre y del Espíritu Santo para que podamos experimentar la plenitud de la unidad entre Dios y el hombre en Cristo Jesús, verdadero Dios es verdadero hombre. La liturgia es comunión realizada junto con toda la creación. Es el lenguaje más integral que conocemos. Por eso es ahí donde, a través de la experiencia del zoē y del ágape, vemos el sentido de cada detalle de nuestra historia, precisamente porque respiramos el todo y la plenitud. Hoy, todos sentimos cómo nuestra civilización carece de una visión de conjunto. Y por eso también hay mucha confusión y sufrimiento a nivel personal en la lectura de la propia historia, de la propia experiencia. Por tanto, deberíamos ver una Iglesia familiarizada con la lectura espiritual, es decir, con una lectura que nos haga descubrir que somos cada vez más verdaderamente partícipes de Cristo. Este es el tiempo fuerte de la Cuaresma, que nos invita a verificar nuestra vida en el Espíritu Santo, sin el cual no tenemos acceso ni a Dios ni al hombre.

 

SEMILLAS es una publicación del Centro Aletti disponible todos los miércoles.
Cada semana, además del audio de la homilía dominical, estará disponible en el sitio de LIPA un comentario a las lecturas de la Liturgia del Domingo, como así también a las lecturas de la semana.

 

SLOVENŠČINA

Pavel se obrača na Korinčane in jih imenuje bratje. Ker pa večino skupnosti sestavljajo Grki, pomeni, da uporabljena beseda ne označuje odnosov, ki so izraz narave, kot sta kri in narodnost.

Za Pavla ta beseda izraža odnos, ki se rodi z vero (prim. Gal 6,10), torej našo povezanost v občestvu v Jezusu Kristusu (prim. Kol 1,2).

Krst je dogodek, ki nam odpira nov način življenja naše človeške narave, nas naredi za prebivališče Svetega Duha (prim. Rim 8,9) in nam omogoča, da živimo človeško naravo v Kristusu, torej na njegov način, saj je On naše življenje (prim. Jn 11,25).

Ta način je tako intimno sinovstvo v odnosu do Boga, da lahko v Svetem Duhu izrečemo »aba«, »očka« (prim. Rim 8,15).

Živeti življenje, ki je vstajenje, pomeni živeti vse v popolnoma novem pogledu, ki nam ga lahko podari le Vstali.

Ena temeljnih novosti je občestveni obstoj, kjer nismo več drug ob drugem, ampak drug v drugem.

V Kristusu smo udeleženi pri življenju kot zoē, ki je občestvo Očeta, Sina in Svetega Duha.

»Kakor si ti, Oče, v meni in jaz v tebi, da bi bili tudi oni v naju, da bo svet veroval, da si me ti poslal … Jaz v njih in ti v meni« (Jn 17,21.23).

Takrat se vse spremeni. Tudi spoznanje, ki postane spoznanje zastonjske ljubezni (agape).

Ključ do spoznanja je namreč ljubezen: »Kdor ne ljubi, ne pozna« (prim. 1 Jn 4,8).

Ljubimo lahko, ker smo rojeni iz Boga. Sinovstvo je pot ljubezni in spoznanja.

Pavel nato nadaljuje: »Naši očetje so bili vsi pod oblakom in so šli vsi skozi morje in so bili v oblaku in morju vsi krščeni v Mojzesa. Vsi so jedli isto duhovno jed in vsi so pili isto duhovno pijačo. Pili so namreč iz duhovne skale, ki jih je spremljala. Ta skala pa je bil Kristus« (1 Kor 10,1-4).

Sinovstvo je zdaj pot udeleženosti s Kristusom v vsem, kar je Oče storil in še dela, v smislu človekove osvoboditve od greha in smrti. Še več, v vidiku prerojenja novega človeka, ki bo resnično sin v Sinu, njegovem Edinorojencu.

Na ta način celotna zgodovina postane velik simbol v krščanskem pomenu besede. Ne zgolj sklicevanje na neko idejo, ampak osebna prisotnost, ki se razodeva in vključuje v živ in poživljajoč odnos.

Simbol je zelo značilen za krščanstvo in zelo jasno razodeva, kaj pomeni življenje kristjanov.

Resničnost je velik simbol, sestavljen iz mnogih plasti, kjer tistemu, ki ima odprto srce, vse razodeva Kristusa, Gospoda, Edinorojenega Sina in Odrešenika sveta, pravega Boga in pravega človeka. Ne gre za idealiziranje ali analogijo, ki je zgolj miselna operacija. Pavel namreč pokaže, kako se je že v Mojzesu razodel Kristus, kako je šlo za odrešenjsko delovanje in kako je oblak Božja navzočnost, njegova slava, se pravi njegovo razodetje (prim. 2 Mz 13,21).

Izjemno je, da je vsako Božje razodetje – kot na primer ta oblak – vedno razodetje Božje ljubezni, ki prihaja na pomoč človeku. Oblak tako postane izkušnja Boga, ki vključuje v svojo ljubezen, da bi odrešil človeka, in razodeva Božjo osebo, ki vstopa v odnos s človekom.

Simbol je vedno interaktivni trikotnik v Božjem razodetju: Bog, človek, vesolje.

Beseda, ki jo uporablja sveti Pavel in ki vse pojasni, je »duhovno«. Ker je sam izraz lahko dvoumen, so ga že prvi cerkveni očetje pogosto razlagali. »Duhovno« je vse, kar nam v delovanju Svetega Duha govori o Bogu, oziroma še več: omogoča, da nam Bog govori skozi svojo besedo, ki nas nagovarja, nam da iziti iz nas samih in nas odpira odnosu z Njim. »Duhovno« je to, kar nas združuje z Bogom in nam ga daje spoznati kot Očeta, ki ljubi svoje otroke.

Jasno je torej, da je vse poklicano postati duhovno za človeka. Predvsem vesolje, ker je bilo ustvarjeno po Kristusu in zanj (prim. Kol 1,16), zato nas Kristus doseže tudi prek stvarstva. V današnjem berilu pa nam Pavel pokaže, da je tudi zgodovina razodetje ljubečega načrta Očetove volje (prim. Ef 1,5). Tako nas Kristus doseže tudi v zgodovini, in zgodovina tako postane zgodovina odrešenja.

Zato nam daje piti svoje lastno življenje kot zoē, ki je zastonjska ljubezen (prim. 1 Kor 10,16).

Pavel namreč besedo »duhovno« povezuje s skalo, iz katere so Judje v puščavi pili, in »ta skala je bil Kristus« (1 Kor 10,4).

Kaj lahko iz takšne trditve dojame nekdo, ki ne živi življenja kot zoē in ni rojen iz Boga? Kdor ne živi resnice krsta, torej zastonjskega daru življenja kot zoē, in želi biti kristjan, se znajde v tem, da sledi evangeliju kot stari človek, torej po človeški naravi, ki jo sestavljata zgolj življenje kot psychē in kot bios. Toda ti dve resničnosti dosežeta svoj namen le, če sta živeti v zastonjski ljubezni, se pravi v življenju kot zoē.

Skala, na katero se nanaša Pavel, ko govori o očetih v puščavi, ima namreč osebno razsežnost:

»Vzemi palico in zberi skupnost, ti in tvoj brat Aron! Govorita skali pred njihovimi očmi in dala bo svojo vodo! Izpelji jim vodo iz skale in napoji skupnost in njihovo živino!« (4 Mz 20,8). Gre za pogovor z Njim, ki se razodeva v skali kot odrešenjsko delovanje. Gre za vstop v odnos s sprejemanjem tistega, ki lahko deluje – in ki dejansko deluje.

Toda za nas danes takšna drža ni tako lahka. Dovolj je pogledati nekatere temeljne elemente, in je takoj očitno, v kakšni intelektualni in duhovni revščini se nahajamo.

Kaj že stoletja v naši civilizaciji razumemo pod pojmom »duhovno«? Običajno nekaj nematerialnega, idealnega, mnoge abstrakcije, ki nimajo nobene zveze z »duhovnim« v teološkem pomenu.

In kdo nas uvaja v spoznanje skozi edina vrata, ki so zastonjska ljubezen?

Zares dobimo pomoč, da ostajamo v življenju sinovstva na tako duhoven način, da se doživljamo v zavezi, kot naši očetje?

Kaj je zgodovina in njeno duhovno razumevanje?

Obstaja resničnost, v kateri so vsi ti elementi prisotni v živem organizmu: bogoslužje. V bogoslužju se obhaja spomin naše sinovskosti v Kristusu v njeni polni izpolnitvi. Začnemo s koncem in iz tega razumemo zgodovino od začetka. Ne le splošne zgodovine, temveč tudi zgodovino vsakega izmed nas. Bogoslužje to uresničuje prav zaradi svojega značaja dogodka, ki odpre vsako Besedo, vsako dejanje, vsako delo Očeta in Svetega Duha, da bi lahko živeli polnost edinosti med Bogom in človekom v Kristusu Jezusu, pravem Bogu in pravem človeku. Bogoslužje je uresničeno občestvo, tudi z vsem stvarstvom. To je najpopolnejši jezik, ki ga poznamo. Zato prav tam, skozi izkušnjo življenja kot zoē in kot zastonjska ljubezen, vidimo smisel vsake podrobnosti naše zgodovine, ker dihamo celoto in njeno izpolnitev. Danes vsi čutimo, kako naši civilizaciji manjka celostni pogled. Zato je pri razumevanju lastne zgodovine in izkušenj tudi toliko zmede in trpljenja na osebni ravni. Zato bi morali videti Cerkev, ki ji je domače duhovno branje – branje, ki nam vedno globlje razodeva našo resnično udeleženost v Kristusu. Prav v tem je pomen močnega postnega časa, ki nas vabi k preverjanju našega življenja v Svetem Duhu, brez katerega nimamo dostopa ne do Boga ne do človeka.

 

SEMENA je rubrika Centra Aletti, ki je na voljo vsako sredo.
Vsak teden je na spletni strani LIPE poleg nedeljske homilije v zvočni obliki (v italijanščini) na voljo tudi poglobitev Božje besede nedeljske ali praznične svete maše.

 

HRVATSKI

Pavao se obraća Korinćanima i naziva ih braćom. No budući da većinu zajednice čine Grci, to znači da upotrijebljena riječ ne označava odnose koji su izraz naravi, poput krvi i nacionalnosti.

Za Pavla ta riječ izražava odnos koji se rađa s vjerom (usp. Gal 6,10), to jest našu povezanost u zajedništvu u Kristu Isusu (usp. Kol 1,2).

Krštenje je događaj koji nam otvara novi način življenja naše ljudske naravi, čini nas prebivalištem Duha Svetoga (usp. Rim 8,9) i osposobljava nas da živimo svoju ljudsku narav u Kristu, to jest na njegov način, budući da je On naš život (usp. Iv 11,25).

Taj način je tako intimno sinovstvo u odnosu s Bogom da u Duhu Svetom možemo reći „abbà!“, „tata!“ (usp. Rim 8,15).

Živjeti život, koji je uskrsnuće, znači živjeti sve u potpuno novom pogledu koji nam samo Uskrsli može dati.

Jedna od temeljnih novosti je zajedničko postojanje, gdje više nismo jedni pored drugih ili jedni ispred drugih, već smo jedni u drugima.

U Kristu sudjelujemo u životu kao zoē, koji je zajedništvo Oca, Sina i Duha Svetoga.

„Da svi budu jedno kao što ti, Oče, u meni i ja u tebi, neka i oni u nama budu da svijet uzvjeruje da si me ti poslao … ja u njima i ti u meni“ (Iv 17,21.23).

Tada se sve mijenja. Čak i spoznaja, koja postaje spoznaja besplatne ljubavi (agape).

Naime, ključ spoznaje je ljubav: „Tko ne ljubi, ne upozna“ (usp. 1Iv 4,8).

Možemo ljubiti jer smo rođeni od Boga. Sinovstvo je put ljubavi i spoznaje.

Pavao zatim nastavlja: „oci naši svi bijahu pod oblakom i svi prijeđoše kroz more, i svi su se na Mojsija krstili u oblaku i u moru, i svi su isto duhovno jelo jeli, i svi su isto duhovno piće pili. A pili su iz duhovne stijene koja ih je pratila; stijena bijaše Krist“ (1Kor 10,1-4).

Sinovstvo je sada put sudjelovanja s Kristom u svemu što je Otac učinio i što još čini po pitanju čovjekova oslobođenja od grijeha i smrti. Štoviše, u pogledu preporođenja novog čovjeka koji će uistinu biti sin u Sinu, njegovu Jedinorođencu.

Na taj način cijela povijest postaje veliki simbol u kršćanskom smislu riječi. Ne puko upućivanje na neku ideju, već osobna prisutnost koja se očituje i uključuje u živi i oživljujući odnos.

Simbol je vrlo karakterističan za kršćanstvo i vrlo jasno otkriva što znači kršćanski život.

Stvarnost je veliki simbol sastavljen od više slojeva gdje – onome tko ima otvoreno srce – sve očituje Krista, Gospodina, jedinorođenoga Sina i Spasitelja svijeta, pravoga Boga i pravoga čovjeka. To nije idealiziranje ili analogija, što je puka mentalna operacija. Naime, Pavao pokazuje kako se Krist očitovao već u Mojsiju, kako je to bilo spasenjsko djelovanje i kako je oblak prisutnost Boga, njegove slave, odnosno njegova očitovanja (usp. Izl 13,21).

Izvanredno je to što je svako očitovanje Boga – kao primjerice ovo u oblaku – uvijek očitovanje Božje ljubavi koja priskače u pomoć čovjeku. Oblak tako postaje iskustvo Boga koji uključuje u svoju ljubav kako bi otkupio čovjeka i očituje Božju Osobu koja ulazi u odnos s čovjekom.

Simbol je uvijek interaktivni trokut u očitovanju Boga: Bog, čovjek, kozmos.

Riječ koju koristi sveti Pavao, a koja sve objašnjava, je „duhovno“. Budući da sam izraz može biti višeznačan, prvi crkveni oci često su ga tumačili. „Duhovno“ je sve ono što nam u djelovanju Duha Svetoga govori o Bogu, štoviše: dovodi do toga da nam Bog progovara kroz svoju riječ kojom nam se obraća, izvodi nas iz nas samih i otvara nas za odnos s Njim. „Duhovno“ je ono što nas sjedinjuje s Bogom i daje nam ga upoznati kao Oca koji ljubi svoju djecu.

Jasno je, dakle, da je sve pozvano postati duhovno za čovjeka. Ponajprije kozmos, jer je stvoren po Kristu i za Njega (usp. Kol 1,16), zbog čega nas Krist dohvaća kroz stvorenje. Ali u današnjem čitanju Pavao nam pokazuje da je povijest također očitovanje nauma ljubavi Očeve volje (usp. Ef 1,5). Tako nas Krist dohvaća i u povijesti, a povijest tako postaje povijest spasenja.

Stoga nam daje piti svoj vlastiti život kao zoē, koji je besplatna ljubav (usp. 1Kor 10,16).

Naime, Pavao povezuje riječ „duhovno“ sa stijenom iz koje su Židovi pili u pustinji, a ta „stijena bijaše Krist“ (1Kor 10,4).

Što može razumjeti iz takve izjave onaj tko ne živi životom kao zoē i nije rođen od Boga? Tko ne živi istinu krštenja, to jest besplatni dar života kao zoē, a želi biti kršćanin, dolazi u situaciju da slijedi evanđelje kao „stari čovjek“, odnosno prema ljudskoj naravi koja se sastoji od života kao psychē i kao bios. Ali te dvije stvarnosti postižu svoju svrhu samo ako žive u besplatnoj ljubavi, odnosno u životu kao zoē.

Stijena na koju se Pavao poziva kad govori o očevima u pustinji ima naime osobnu dimenziju. „Uzmi štap pa ti i tvoj brat Aron skupite zajednicu. Onda, na njihove oči, progovorite pećini da ustupi svoje vode. Iz pećine im izvedi vodu te napoj zajednicu i njezino blago“ (Br 20,8). Radi se o razgovoru s Onim koji se očituje u stijeni kao otkupiteljsko djelovanje. Riječ je o ulasku u odnos prihvaćanjem onoga tko može djelovati – a koji zapravo i djeluje.

Ali nama danas takvo držanje nije lako. Dovoljno je pogledati neke temeljne elemente i odmah je vidljivo u kakvom se intelektualnom i duhovnom siromaštvu nalazimo.

Što smo stoljećima u našoj civilizaciji shvaćali pod pojmom „duhovno“? Obično nešto nematerijalno, idealno, mnoge apstrakcije koje nemaju nikakve veze s „duhovnim“ u teološkom smislu.

A potom: tko nas uvodi u spoznaju kroz jedina vrata, koja su besplatna ljubav?

Dobivamo li doista pomoć da ostanemo u životu sinovstva na takav duhovan način, da sebe doživimo u savezu, poput naših očeva?

Što je povijest i njezino duhovno razumijevanje?

Postoji stvarnost u kojoj su svi ti elementi prisutni u živom organizmu: liturgija. U liturgiji se slavi spomen našeg sinovstva u Kristu u njegovom potpunom ispunjenju. Počinjemo od kraja i iz toga shvaćamo povijest od početka. Ne samo opću povijest, nego i povijest svakoga od nas. Liturgija to ostvaruje upravo zbog svog karaktera događaja koji otvara svaku Riječ, svaku gestu, svako djelo Oca i Duha Svetoga kako bismo mogli živjeti puninu jedinstva između Boga i čovjeka u Kristu Isusu, pravom Bogu i pravom čovjeku. Liturgija je ostvareno zajedništvo, također sa svim stvorenjem. To je najpotpuniji jezik koji poznajemo. Stoga upravo tu, kroz iskustvo života kao zoē i kao besplatne ljubavi, vidimo smisao svakog detalja naše povijesti, jer udišemo cjelinu i njezino ispunjenje. Danas svi uočavamo kako našoj civilizaciji nedostaje cjelovit pogled. Zbog toga postoji toliko zbunjenosti i patnje na osobnoj razini pri odgonetanju vlastite povijesti i iskustva. Stoga bismo trebali vidjeti Crkvu kojoj je familijarno duhovno iščitavanje – iščitavanje koje nam sve dublje otkriva naše stvarno sudioništvo u Kristu. Upravo je to smisao snažnog korizmenog vremena koje  nas poziva da provjerimo svoj život u Duhu Svetom, bez kojeg nemamo pristupa ni Bogu niti čovjeku.

 

SJEMENA je rubrika Centra Aletti dostupna svake srijede.
Svakog tjedna, osim nedjeljne propovijedi u audio obliku (na talijanskom), bit će dostupno na web stranici LIPA produbljivanje nedjeljnih ili blagdanskih čitanja euharistijske liturgije.

 

POLSKI

Paweł zwraca się do Koryntian nazywając ich braćmi. Teraz jednak, jeśli większość wspólnoty składa się z Greków, oznacza to, że użyte słowo nie odnosi się do relacji, które są wyrazem natury, takich jak krew i pochodzenie etniczne.

Dlatego dla Pawła słowo to wyraża relację, która przychodzi wraz z wiarą (por. Ga 6,10), czyli naszą relację komunii w Chrystusie Jezusie (por. Kol 1,2).

Chrzest jest wydarzeniem, które otwiera nowy sposób życia naszą ludzką naturą, sprawia, że jesteśmy zamieszkani przez Ducha Świętego (por. Rz 8, 9) i sprawia, że żyjemy naszą ludzką naturą w Chrystusie, to znaczy na Jego sposób, ponieważ On jest naszym życiem (por. J 11,25).

Tą drogą jest synostwo w relacji z Bogiem tak intymnej, że w Duchu Świętym wypowiadamy słowo „Abba”, „Tato” (por. Rz 8,15).

Przeżywanie życia, które jest zmartwychwstaniem, oznacza przeżywanie wszystkiego w absolutnie nowej perspektywie, którą tylko Zmartwychwstały może nam dać w uczestnictwie.

Jedną z podstawowych nowości jest wspólnotowa egzystencja, w której nie jesteśmy już obok siebie lub przed sobą, ale jesteśmy jednością w drugim.

Uczestniczymy w Chrystusie w życiu zoē, które jest komunią Ojca, Syna i Ducha Świętego.

„Jak Ty, Ojcze, we Mnie, a Ja w Tobie, tak i oni w nas, aby świat uwierzył, żeś Ty Mnie posłał (…) Ja w nich, a Ty we Mnie” (J 17,21.23).

Wtedy wszystko się zmienia. Nawet wiedza, która staje się agapiczna.

W rzeczywistości kluczem do poznania jest miłość: „kto nie miłuje, nie zna” (por. 1J 4,8).

Kochamy, ponieważ zostaliśmy zrodzeni przez Boga. Synostwo(dziecięctwo) jest drogą miłości i poznania.

Następnie Paweł kontynuuje: „nasi ojcowie wszyscy, co prawda zostawali pod obłokiem, wszyscy przeszli przez morze i wszyscy byli ochrzczeni w [imię] Mojżesza, w obłoku i w morzu; wszyscy też spożywali ten sam pokarm duchowy i pili ten sam duchowy napój. Pili zaś z towarzyszącej im duchowej skały, a ta skała – to był Chrystus” (1Kor 10,1-4).

Synostwo jest teraz sposobem uczestniczenia w Chrystusie we wszystkim, co Ojciec uczynił i czyni w kluczu wyzwolenia człowieka z grzechu i śmierci. Co więcej, w celu odrodzenia nowego człowieka, który naprawdę będzie synem w Synu, Jego Jednorodzonym Synu.

W ten sposób cała historia staje się wielkim symbolem w chrześcijańskim znaczeniu tego słowa. Nie jest to odniesienie do jakiejś idei, ale osobista obecność, która objawia się i angażuje w żywą i życiodajną relację.

Ten symbol jest prawdziwie charakterystyczną chrześcijańską rzeczywistością, która bardzo dobrze ukazuje, na czym polega życie chrześcijanina.

Rzeczywistość jest wielkim symbolem złożonym z wielu warstw, gdzie wszystko – dla tych, którzy mają otwarte serca – manifestuje Chrystusa, Pana, jedynego Syna i Zbawiciela świata, prawdziwego Boga i prawdziwego człowieka. Nie jest to idealizacja, ani nawet analogia, która jest jedynie operacją umysłową. W rzeczywistości Paweł pokazuje, jak Chrystus objawił się już w Mojżeszu, jak było to działanie zbawcze i jak obłok jest obecnością Boga, Jego chwałą, czyli Jego objawieniem (por. Wj 13, 21).

Niezwykłą rzeczą jest to, że każda manifestacja Boga – taka jak ten obłok – jest zawsze manifestacją Bożej miłości, która ratuje człowieka. Obłok staje się zatem doświadczeniem Boga angażującego się w swoją miłość, aby odkupić człowieka, objawia Osobę Boga odnoszącą się do człowieka.

Symbol jest zawsze interaktywnym trójkątem w manifestacji Boga: Bóg, człowiek, kosmos.

Słowo użyte przez św. Pawła, które wyjaśnia wszystko, jest w rzeczywistości „duchowe”. Właśnie z powodu dwuznaczności, z jaką może być używane, już starożytni ojcowie często wyjaśniali termin „duchowy”. „Duchowe” jest wszystko, co w działaniu Ducha Świętego mówi nam o Bogu, a raczej sprawia, że Bóg mówi do nas poprzez swoje słowo, które zwraca się do nas, wyprowadza nas z nas samych i otwiera nas na relację z Nim. To, co „duchowe”, jednoczy nas z Bogiem i sprawia, że jest On nam znany jako Ojciec, który kocha swoje dzieci.

Jest zatem jasne, że wszystko jest powołane do tego, by stać się duchowym dla człowieka. Przede wszystkim kosmos, ponieważ został stworzony przez Chrystusa i ze względu na Niego (por. Kol 1,16), więc Chrystus dociera do nas poprzez stworzenie. Ale w dzisiejszym czytaniu Paweł pokazuje nam, że również historia jest przejawem pełnego miłości zamysłu woli Ojca (por. Ef 1, 5). Zatem Chrystus dociera do nas również w historii, a historia staje się w ten sposób historią zbawienia.

Dlatego daje nam pić swoje własne życie zoē, które jest agape (por. 1 Kor 10,16).

Istotnie, Paweł łączy to słowo „duchowy” ze skałą, z której pili Żydzi na pustyni, a „tą skałą był Chrystus” (1 Kor 10,4).

Co może zrozumieć z takiego stwierdzenia ktoś, kto nie żyje życiem-zoē i nie został zrodzony z Boga? Ktokolwiek nie żyje prawdą chrztu, czyli darmowym darem życia-zoē, i chce próbować być chrześcijaninem, podąża za ewangelią jako stary człowiek, a więc zgodnie z ludzką naturą składającą się tylko z psychē i bios. Ale te dwie rzeczywistości mają swój cel w byciu przeżywanym tylko z agape, czyli życiem-zoē.

Ta skała, do której odnosi się Paweł, mówiąc o ojcach na pustyni, ma rzeczywiście wymiar osobisty. „Weź laskę i zbierz całe zgromadzenie, ty wespół z bratem twoim Aaronem. Następnie przemów w ich obecności do skały, a ona wyda z siebie wodę. Wyprowadź wodę ze skały i daj pić ludowi oraz jego bydłu” (Lb 20, 8). Chodzi o mówienie do Tego, który objawia się w skale jako działanie odkupieńcze. Chodzi o wejście w relację poprzez przyjęcie Tego, który może działać i działa.

Ale taka postawa nie jest dziś dla nas łatwa. Wystarczy zwrócić uwagę na kilka podstawowych kwestii, a intelektualne i duchowe ubóstwo, w jakim się znajdujemy, staje się natychmiast widoczne.

Co rozumiano przez kilka stuleci w naszej cywilizacji przez słowo „duchowy”? Ogólnie coś niematerialnego, coś idealnego, wiele abstrakcji, które nie mają nic wspólnego z „duchowym” w sensie teologicznym.

A potem: kto wtajemnicza nas w wiedzę przez jedyne drzwi, którymi jest agape?

Czy naprawdę pomaga nam się pozostać w życiu synostwa w taki duchowy sposób, że postrzegamy siebie w przymierzu, jak nasi ojcowie?

Czym jest historia i jej duchowe rozumienie?

Istnieje rzeczywistość, w której wszystkie te elementy znajdują się w żywym organizmie: jest nią liturgia. W liturgii dokonuje się wspomnienie naszego synostwa w Chrystusie w jego pełnym wypełnieniu. Wychodzimy od końca i rozumiemy historię od początku. Nie tylko historię powszechną, ale także historię każdego z nas. Liturgia osiąga to właśnie ze względu na swój charakter wydarzenia, które otwiera każde Słowo, każdy gest, każde dzieło Ojca i Ducha Świętego, abyśmy mogli doświadczyć pełni jedności między Bogiem a człowiekiem w Jezusie Chrystusie, prawdziwym Bogu i prawdziwym człowieku.

Liturgia jest komunią realizowaną wraz z całym stworzeniem. Jest to najbardziej integralny język, jaki znamy. To właśnie tam, poprzez doświadczenie zoē i agape, widzimy znaczenie każdego szczegółu naszej historii właśnie dlatego, że oddychamy całością i spełnieniem.

Dziś wszyscy czujemy, że naszej cywilizacji brakuje całościowego spojrzenia. A zatem jest także wiele zamieszania i cierpienia na poziomie osobistym w odczytywaniu własnej historii, własnego doświadczenia. Powinniśmy zatem widzieć Kościół, który jest zaznajomiony z lekturą duchową, to znaczy z lekturą, która sprawia, że odkrywamy, że jesteśmy coraz bardziej prawdziwymi uczestnikami Chrystusa. Jest to mocny czas Wielkiego Postu, który zaprasza nas do zweryfikowania naszego życia w Duchu Świętym, bez którego nie mamy dostępu ani do Boga, ani do człowieka.

 

ZIARNA są rubryką Centro Aletti udostępnianą w każdą środę.
Każdego tygodnia, oprócz homilii niedzielnej w formie audio, na stronie LIPA będzie do dyspozycji pogłębienie czytań liturgicznych z eucharystii niedzielnej bądź świątecznej